Według organizacji Alzheimer Europe ocenia się, że w Polsce jest ponad 500 tysięcy osób zdiagnozowanych z chorobą Alzheimera lub innego typu zespołem otępiennym. Prawdziwe statystyki mogą być jednak wyższe. Niestety ze względu na powszechnie panujący stereotyp, że otępienie to naturalny proces starzenia się, niestety choroby neurodegeneracyjne u osób w okresie późnej dorosłości często nie są diagnozowane. To z kolei opóźnia postawienie prawidłowej diagnozy i wdrożenie leczenia, które mogłoby spowolnić zaburzenia objawy.
Czym jest otępienie?
Otępienie to ogólny termin określający pogorszenie się pamięci i sprawności umysłowej na skutek uszkodzenia mózgu. Otępienie jest zespołem objawów spowodowanych chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym. Oznacza to, że jest nieuleczalna, a stan chorego stopniowo ulega pogorszeniu.
Warto pamiętać, że choć otępienie jest często kojarzane z osobami starszymi, może dotykać pacjentów w różnym wieku.
Jakie są objawy otępienia?
Otępienie powoduje stopniowe pogorszenie się wyższych funkcji korowych takich jak: myślenie, pamięć, orientacja, rozumienie, liczenie, planowanie, umiejętność oceny sytuacji, umiejętność porozumiewania się i zdolność uczenia się. Wraz z upływem czasu funkcjonowanie pacjenta ulega pogorszeniu. Otępienie bywa często mylone z depresją, ponieważ przypomina niektóre jej objawy.
Według Kryteriów Diagnostycznych DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego) otępienie to:
„…zespół objawów zaburzeń procesów poznawczych obejmujących – oprócz zaburzeń pamięci – deficyty co najmniej dwóch z następujących funkcji poznawczych: mowy (afazja), celowej złożonej aktywności ruchowej (apraksja), zdolności rozpoznawania i identyfikowania przedmiotów (agnozja) oraz zaburzeń planowania, inicjowania, kontroli i korygowania przebiegu złożonych zachowań (zaburzenia funkcji wykonawczych). Deficyty poznawcze powinny być na tyle głębokie, by zaburzały aktywność zawodową, funkcjonowanie społeczne oraz wykonywanie codziennych czynności.”
WAŻNE! Pamiętajcie, że otępienie nie występuje w procesie normalnego, zdrowego starzenia się.
Jakie są rodzaje otępienia?
Samo pojęcie otępienie odnosi się do grupy zaburzeń związanych z pogorszeniem się funkcjonowania na różnych płaszczyznach. Otępienie może mieć różny charakter i nasilenie w zależności od rodzaju. Istnieje kilka rodzajów otępienia np. otępienie czołowo-skroniowe, otępienie naczyniowe, lub otępienie z ciałkami Lewy’ego, Choroba Alzheimera. Najczęstszym rodzajem otępienia jest otępienie o typie alzheimerowskim (dotyczy 60-70% wszystkich zachorowań), potocznie zwane chorobą Alzheimera. Czasem trudno odróżnić objawy jednego rodzaju demencji od drugiego. Może być też tak, że pacjent choruje na dwa rodzaje demencji jednocześnie.
W zależności od przyczyny otępienia wyróżniamy otępienia odwracalne i nieodwracalne. Do przyczyn odwracalnego otępienia należą między innymi niedobory żywieniowe (w szczególności niedobór witaminy B12), odwodnienie, hiperkalcemia (podwyższony stan wapnia w organizmie), krwiak podtwardówkowy), zaburzenia pracy tarczycy, zespoły polekowe i zatrucia, spowodowane alkoholem, narkotykami lub metalami ciężkimi. Tu możecie przeczytać o chorobach, których objawy przypominają demencję. Jeśli przyczyny wywołujące objawy demencji, wykryte zostaną w miarę wcześnie i zastosuje się właściwy sposób leczenia, to otępienie jest uleczalne i możliwym jest ustąpienie objawów. W większości przypadków niestety objawy demencji są nieodwracalne.
Jak wygląda diagnozowanie otępienia?
Do najczęściej stosowanych testów przesiewowych oceniających funkcje poznawcze należą: Krótka Skala Oceny Funkcji Poznawczych [MMSE], MoCA i/lub Test Rysowania Zegara. W ocenie stanu pacjenta pomocna jest także ocena zdolności samodzielnego wykonywania czynności życia codziennego, takich jak: kąpanie się, korzystanie z toalety, oraz czynności złożonych niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, takich jak: używanie telefonu lub kontrola przyjmowania lekarstw. Oszacowanie tych czynności może być przeprowadzona za pomocą dwóch powszechnie stosowanych skal: Indeksu Czynności Życia Codziennego Katza oraz Skali Oceny Złożonych Czynności Życia Codziennego Lawtona.
Jak leczy się otępienie?
Sposób leczenia jest dobierany indywidualnie w zależności od stanu pacjenta i typu otępienia. Niestety, obecnie nie ma leków, które powstrzymałyby lub odwróciły proces chorobowy, jednak istnieją leki, które pomagają w zwolnieniu procesu pogarszania się funkcji poznawczych. Leczenie farmakologiczne ma na celu również złagodzenie objawów choroby, takich jak: zaburzenia nastroju, zaburzenia snu, lub objawów psychotycznych.
Osoba żyjąca z otępieniem powinna być pod stałą opieką lekarza, który ustali, który lek będzie optymalny i będzie systematycznie monitorował skuteczność leczenia oraz potencjalne objawy uboczne.
Bardzo istotnym elementem jest psychoedukacja opiekunów na temat farmakologicznych metod leczenia. Niestety, wielu opiekunów podchodzi do tego sceptycznie i samodzielnie (bez konsultacji z lekarzem) decyduje się na odstawienie stosowanej terapii. Jest to niezwykle niebezpieczne działanie, ponieważ dawka leków powinna być zmniejszana stopniowo. Nagłe zaprzestanie leczenia może powodować u pacjentów objawy abstynencyjne (np. niepokój, zaburzenia równowagi, bezsenność).
W przypadku pojawienia się zaburzeń zachowania przed podjęciem decyzji o zastosowaniu farmakoterapii należy wykryć przyczyny zachowania ze względu na to, że zaburzenia zachowania bywają spowodowane infekcją, ostrym lub przewlekłym bólem, a także zmianami w środowisku osoby z otępieniem. Odpowiednie rozpoznanie przyczyny pozwoli na eliminację czynników sprzyjających zaburzeniom zachowania i uniknięcie stosowania dodatkowych leków.